Türk düğümlü halılar, Türk kültürünün derin köklerini yansıtan önemli birer kültürel miras unsurudur. Uşak Üniversitesi Mimarlık Fakültesi'nden Umut İbrahim Demiröz, Uşak’ta düzenlenen "Türk Düğümlü Halılar Atlası" projesi kapsamında, bu projeye verdiği önemi ve düşüncelerini paylaştı. Demiröz, halılardaki motiflerin sadece bir süsleme olmadığını, aynı zamanda yaşanmışlıkları, etnik yapıları ve dönemin sosyoekonomik koşullarını belgeleyen bir "tarih arşivi" gibi işlev gördüğünü vurguladı.
ANADOLU VE DÜNYADAKİ TÜRK HALILARI
Demiröz, sunumunda Anadolu'daki Türk halılarını genel olarak değerlendirirken, bu halıların düğüm yapısının "Türk düğümü" olduğunu, ancak yerel farklılıklar sebebiyle motif ve renklerde bölgesel farklılıkların gözlemlenebildiğini belirtti. Örneğin, Uşak halılarında kök boyadan elde edilen kırmızı renk hakimken, Toroslar’da yetişen endemik bitkilerden dolayı sarı renkler daha yaygındır.
YEREL FARKLILIKLAR VE KÜLTÜREL BAĞLAR
Türkiye'deki her şehrin kendine özgü bir halı türü bulunduğunu belirten Demiröz, Anadolu’nun, sayıca ve model bakımından diğer Türkiye coğrafyaların ötesinde bir zenginliğe sahip olduğunu ifade etti. Uşak'tan başlayarak, Ürgüp, Konya, Taşpınar, Balıkesir (Yaycı, Bedir), Antalya Döşemealtı, ve Bünyan gibi çeşitli yörelerde dokunan halılardan örnekler sundu. Toroslar gibi daha geç yerleşik hayata geçen Türk topluluklarında, yer tezgahlarında dokunan halılar bulunduğunu ve bu tezgahların taşınabilir olması nedeniyle hala göçebe topluluklarda kullanıldığını ekledi.
ULUSLARARASI ÖNEMİ VE KÜLTÜREL ETKİLEŞİM
Türk halılarının dünya çapında önemli bir yere sahip olduğunu anlatan Demiröz, Türkmenistan’ın halıcılık konusundaki hassasiyetine değindi. Türkmen halılarının yurt dışına izinsiz çıkışının yasaklandığını belirterek, bu durumun Türkmen kültürüne verilen değerin bir göstergesi olduğunu ifade etti. Ayrıca Türkmenistan bayrağında beş ana Türk boyunu temsil eden motiflerin bulunduğunu hatırlatarak, bu motiflerin bayrağa kadar nüfuz etmesinin halıcılığın Türkmen kültüründeki önemini yansıttığını belirtti.
TARİHİ HALILARIN DEĞERİ VE PAZARDAKİ KONUMU
Sunumda, Türk halılarının modaya bağlı olarak zamanla değer kazandığını veya kaybettiğini dile getiren Demiröz, 1880’lerde dokunmuş Manisa Kömürcü halılarının ABD’de koleksiyoncular arasında oldukça popüler hale geldiğine dikkat çekti. İran halılarının ambargolardan dolayı “Pers Halısı” olarak satıldığını belirterek Türkiye’nin bu anlamda dünya pazarında daha avantajlı konumda olduğunu vurguladı.
